Blog

ย้อนกลับไปในช่วงก่อนสงครามโลกครั้งที่ 2 ประเด็นโต้แย้งทางศิลปะที่มีความดุเดือดร้อนแรงมากที่สุดอย่างหนึ่ง นอกเหนือจากการต่อสู้ช่วงชิงพื้นที่ระหว่างศิลปินรุ่นเก่ากับศิลปินรุ่นใหม่ การเคลื่อนย้ายสื่อกลางจากภาพจิตรกรรมมาสู่สื่อรูปแบบอื่นของกลุ่มเคลื่อนไหวฝ่ายก้าวหน้าทั้งหลายแล้ว ก็คือการถกเถียงกันอย่างถึงรากในเรื่องของสุนทรียะศิลปะและรสนิยมสาธารณ์ (kitsch) สืบเนื่องจากรสนิยมสาธารณ์ได้กลายเป็นเครื่องมือ หรือถูกใช้ในทางการเมือง หรือมีส่วนกำหนดและควบคุมความหมายของชีวิตและชีวทัศน์ต่างๆ ...

เวลาเราพูดถึง ‘วรรณกรรม’ เราหมายความถึงสิ่งใด งานเขียนโดยทั่วไป เรื่องสั้น นวนิยาย กวีนิพนธ์ ความเรียง หรืองานเขียนที่ดีมีคุณค่ามากกว่าเรื่องอ่านเล่นธรรมดาๆ? 

คิดว่าหลายคนในที่นี้ มีภาพความเข้าใจเกี่ยวกับ ‘วรรณกรรม’ เหมือน คล้าย หรือแตกต่างกันไปตามแต่ความสนใจ ความผูกพันที่มีต่อ ‘ประดิษฐกรรม’ ชนิดนี้

หากถามผู้ศึกษา Georg Lukács กับ Maurice Blanchot ก็ย่อมได้คำตอบของคำถามว่า “วรรณกรรมคืออะไร?” ไม่เหมือนกัน อย่าว่าเปรียบเทียบแนวคิดระหว่างบุคคลเลย แม้แต่ในคนเดียวกัน เช่นกรณีของ Lukács นั้นเราก็อาจจะพบว่า ตัวเขาเองมีความคิดความเห็นในเรื่องนี้แตกต่างออกไปตามแต่หลักปรัชญาแนวคิดที่เขายึดถือ ซึ่งในกรณีของ Gilles Deleuze นักปรัชญาชาวฝรั่งเศสคนสำคัญ (ผู้ที่ด้านหนึ่งเลือกหยิบวรรณกรรมจำนวนมากขึ้นมาศึกษา และอีกด้านหนึ่ง ปรัชญาของเขามีความผูกพันกับวรรณกรรมที่เขาอ่านอย่างเหนียวแน่น) กลับพบว่าเป็นหนึ่งในบุคคลที่มีความคงเส้นคงวาในสิ่งที่เขาคิดหรือเขียนมากที่สุดคนหนึ่ง

เคยสงสัยกันไหมว่า ทำไมบางคนถึงชอบอ่านหนังสือ ในขณะที่หลายคนกลับไม่ชอบแม้แต่จะหยิบจับมาเปิดดูเอาเสียเลย?

เราอาจจะคาดเดา หรือสังเกตคนกลุ่มแรกนี้ได้จากถุงผ้าที่สะสมตามงานเทศกาลหนังสือ หรือไม่ก็สติกเกอร์ที่ติดตามขวดน้ำพกพาว่า “คนรักหนังสือ” (Book Lover) ไหนจะแก้วกาแฟของสะสมจากร้านหนังสืออิสระ หรือ ที่สังเกตง่ายที่สุดคือจากปึกกระดาษที่ถูกเย็บเล่มเป็นเล่มหน้าปกหลากสีที่พวกเขาถืออยู่ในมือ วางอยู่บนตัก หรือพกอยู่ในกระเป๋า จะเรียกให้เฉพาะเจาะจงที่สุด ก็คือ "หนังสือ" ของ “เหล่านักอ่าน” นั่นเอง

นอกเหนือจากขั้นตอนง่าย ๆ ที่ว่านี้ยังมีคำถามมากมายถึงแรงจูงใจที่ซุกซ่อนอยู่ ว่าทำไมบางคนถึงเติบโตขึ้นมาแล้วรู้สึกเพลิดเพลินกับการอ่านอย่างมาก การอ่านคือขนมหวานทานเพลิน ในขณะที่บางคนการอ่านนั้นคือผักขมรสฝาดลิ้น เป็นกิจกรรมที่ไม่สนุก และถึงกับทุกข์ใจเอามาก ๆ หากต้องให้อ่านอะไรยาว ๆ ราวกับว่าถูกลงโทษก็ไม่ปาน...

ผู้เขียนบทความถูกทักเรื่องสวมแว่นดำติดตาตลอดทั้งกลางวันกลางคืน บ้างก็ว่าพยายามจะเลียนผู้กำกับอย่างหว่องการ์ไว บ้างก็ว่าแอบใช้ยาเสพติดหรือเปล่า ทุกคำถามดูเหมือนจะเชื่อมโยงกับ ‘สัญญะ’ ที่แต่ละคนหยิบยื่นความหมายให้ แต่ก็มีอีกไม่น้อยที่พูดตรงกันเรื่องแว่นดำเป็นการ ‘ปกปิด’ ความรู้สึกภายในดวงตา ซึ่งปลายทางกลายเป็นสัญญะแทนการแสดงออก เช่น ความรัก ความโศกเศร้า ซึ่งก็เป็นสิ่งที่โรล็องด์ บาร์ตส์ (Roland Barthes) นักสัญศาสตร์ชื่อดังได้รจนาไว้ในงาน A Lover's Discourse: Fragments ได้อย่างงดงามละเมียดละไม...

โคลด เลวี-สโตรส (Claude Lévi-Strauss) เป็นหนึ่งในนักมานุษยวิทยาคนสำคัญที่อายุยืนที่สุดในโลก แม้ชื่อของเขามักจะถูกนำไปจำสลับกับกางเกงยีนส์ยี่ห้อดัง แต่สำหรับโลกวิชาการแล้วนั้น เขาคือแบรนด์ทางความคิดที่แข็งแรงและคงอยู่ข้ามศตวรรษ (เขาเพิ่งจะเสียชีวิตไปเมื่อปี 2002 ขณะมีอายุได้ 100 ปี)...

การเลียนแบบ (imitation) คืออะไร?  Imitation มีรากมาจากคำละตินคำว่า imitatio หมายความถึงการเลียน หรือการลอกแบบ (copy) ในอารยธรรมความคิดแบบกรีก การลอกแบบ หรือ Mimesis (คำว่า มีม ที่เราใช้กันอยู่ในปัจจุบันก็มีรากศัพท์มาจากคำนี้) คือการที่มนุษย์สร้างภาพแทน (representation) ของธรรมชาติ หรือความเป็นจริง-ความงามที่มีอยู่ในธรรมชาติ เช่นในแนวคิดของเพลโต...

ในช่วงเวลาคาบเกี่ยวทั้งก่อนและหลังวันขึ้นปีใหม่ เรามักนึกถึงอะไรใหม่ๆ การให้โอกาสปรับปรุงเปลี่ยนแปลง ชดเชยความผิดพลาดที่เกิดขึ้นก่อนหน้าด้วยการตั้งปณิธาน ความหวัง หรืออะไรก็ตามที่เป็นความคิดเกี่ยวกับ ‘การเริ่มต้น’ ที่เป็นเช่นนี้ก็เพราะ...

มิเกล เดอ อูนามูโน (Miguel de Unamuno) เป็นนักปรัชญาชาวบาสก์ที่ชีวิตมีสีสันและความผันผวน เขาอยากเป็นอาจารย์สอนปรัชญาในมหาวิทยาลัย แต่การเมืองข้างในทำให้เขาได้เป็นแค่อาจารย์สอนวรรณคดีกรีก...

ครึ่งหลังของทศวรรษ 1940 หรือภายหลังสงครามสิ้นสุดลง ปารีสกลับมาเป็นมหานครแห่งแสง ศูนย์กลางของศิลปะ วรรณกรรม และปรัชญาอีกครั้

นี่ไม่ใช่คำกล่าวเกินจริงแต่อย่างใด หากเราจะเห็น Sartre, de Beauvoir, Camus, Miles Davis, Juliette Gréco, Duke Ellington, Boris Vian, Raymond Queneau etc. ออกท่องราตรี คล้ายดังที่ Woody Allen ได้พรรณนาไว้ใน Midnight in Paris...

"ต้องขอบคุณจินตนาการของมนุษย์ (ที่ทำให้) สิ่งที่เป็นไปไม่ได้เป็นไปได้" - Maurice Godelier

The Imagined, Imaginary and the Symbolic เป็นหนังสือเล่มที่รวบรวมบทวิพากษ์และข้อเสนอที่ยิ่งใหญ่เกี่ยวกับความคิด จินตนาการ และสัญญะต่างๆ ที่มนุษย์ในแต่ละสังคมมีร่วมกัน...

Déjà Vu คือ ความรู้สึกที่ว่าสิ่งที่กำลังเกิดขึ้นอยู่ในปัจจุบัน เคยเกิดขึ้นมาแล้ว เช่น ขณะที่เรากำลังอ่านคำอธิบายเกี่ยวกับ Déjà Vu เรารู้สึกเหมือนว่า การอ่านนี้เคยเกิดขึ้นมาแล้ว...

The Life and Opinions of Tristram Shandy, Gentleman (1759-1767) ของ Laurence Sterne นักเขียนอังกฤษ-ไอริชจากศตวรรษที่ 18 สามารถเรียกได้ว่าเป็นนวนิยายแห่งนวนิยาย และกำเนิดของนวนิยายเฉกเช่นเดียวกับ Don Quixote ของ Cervantes และในอีกแง่ มันยังคงเป็นผลงานที่คงความสดใหม่ได้อย่างเหลือเชื่อ...